Cumhuriyetin ne zaman ilan edildiği, ne zaman ve ne zaman kurulduğu soruları ortaya çıkıyor. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 29 Ekim 1923’te Cumhuriyeti ilan etmesiyle Türk tarihinde yeni bir sayfa açılırken, Anadolu’nun düşman işgalinden kurtarılmasının ardından “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” sözü de yerini aldı. en belirgin haliyle devlet yönetimi. Cumhuriyet ne zaman, saat kaçta ilan edildi? Cumhuriyet ne zaman kuruldu? Detaylar haberimizde…
CUMHURİYET NE ZAMAN, NE ZAMAN İLAN EDİLDİ?
Cumhuriyet Bayramı, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet yönetimini ilan etmesinin anısına her yıl 29 Ekim’de Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ta kutlanır.[2] kutlanan ulusal bir bayramdır. 1925 yılında çıkarılan bir kanunla milli bayram olarak kutlanmaya başlandı.
Cumhuriyet Bayramı’nın kutlandığı ülkeler olan Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ta 28 Ekim, öğleden sonra ve 29 Ekim tam gün olmak üzere bir buçuk gün resmi tatildir. 29 Ekim’de stadyumlarda şenlikler yapılıyor ve akşamları geleneksel olarak fener alayı yapılıyor.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, cumhuriyetin onuncu yıl dönümünün kutlandığı 29 Ekim 1933’te yaptığı Onuncu Yıl Konuşmasında bu günü “en büyük bayram” olarak nitelendirmişti.
CUMHURİYET NE ZAMAN KURULDU?
Mustafa Kemal Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmasıyla yakılan bağımsızlık meşalesi, Türk milletinin büyük çabaları sayesinde bir daha sönmedi. Yeni Türk devletinin varlığı 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması’yla tescillendi. 13 Ekim 1923’te, yani Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ikinci dönem toplanmasından 2 ay sonra Ankara, Türkiye’nin yönetim merkezi oldu. Artık mevcut rejimin adının açıkça belirtilmesi ve yeni devletin başkanının seçilmesi gerekiyordu. O güne kadar devlet başkanlığı görevi TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa tarafından yürütülüyordu. Öte yandan bazı yabancı ülkeler de Lozan Antlaşması’nın onaylanması için Türkiye’deki yeni devlet rejiminin daha net belirlenmesini istiyordu.
“YARIN CUMHURİYETİ İLAN EDECEĞİZ”
27 Ekim 1923 tarihinde Mebusan Meclisi’nin istifası ve Meclis’in güvenini kazanacak bir kabine listesinin oluşturulamaması, bu soruna acil çözüm bulunmasını gerektirdi. 28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümet kurulamadığından Mustafa Kemal Paşa, Latife Hanım’a Çankaya Köşkü’nde arkadaşlarına sofra hazırlattı. O gece Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa ile birlikte 1921 Anayasası’nın bazı maddelerini değiştiren yasa tasarısını hazırladı. “Türk devletinin yönetim şekli cumhuriyettir.” Maddeyi içeren tasarıya ilişkin Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yapılan konuşmaların ardından saat 20.30’da oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyu ile Cumhuriyet ilanı kabul edildi. Cumhuriyetin ilanı “Yaşasın Cumhuriyet” sesleri ve alkışlarla karşılandı.
Böylece yeni devletin yönetim tarzı tüm açıklığıyla adını almıştır. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” unsuru artık en açık şekliyle devlet yönetiminde yerini almıştır. Daha sonra Gazi Mustafa Kemal Paşa, TBMM tarafından yeni Türk devletinin ilk cumhurbaşkanı seçildi. Türk halkı, Cumhuriyetin ilanını 29 Ekim gecesi ile 30 Ekim gecesinde kutladı. 26 Ekim 1924’te yayınlanan fermanla, Cumhuriyetin ilanının 101 top atışıyla ve düzenlenecek etkinliklerle kutlanması kararlaştırıldı. Karar doğrultusunda kutlamaların başlangıcı 29 Ekim 1924’te yaşanan olaylar oldu. Dışişleri Bakanlığı, 2 Şubat 1925 tarihli bir kanun teklifiyle 29 Ekim tarihinin tatil olmasını teklif etti. Teklif, TBMM Anayasa Komisyonu tarafından incelenerek 18 Nisan’da karara bağlandı. Teklifin Nisan ayında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilmesiyle 19 Ekim 29, 1925’ten itibaren “milli bayram” olarak kutlanmaya başlandı.
